Çanakkele’de bulunan Gelibolu Yarımadası’nda, Çanakkale Savaşları’nda hayatlarını kaybeden birçok asker olmuştur. Bu askerlerin anılarını yaşatmak ve yeni nesillere aktarılmalarını sağlamak adına yarımadasının çeşitli noktalarında anıtlar ve şehitlikler inşa edilmiştir.
Akbaş Şehitliği
Akbaş Şehitliği, Gelibolu – Eceabat yolu üzerinde, Eceabat’a 12 km, Gelibolu’ya 35 km uzaklıkta bulunan bir şehitliktir. OPET tarafından Tarihe Saygı kapsamında düzenlenen Akbaş Şehitliği ilk olarak 1945 yılında inşa edilmiştir.
Yeni hali 2013 yılında tamamlanan şehitlikte, 1.213 askerden tedavi edilemeyerek hayatını kaybeden 459 şehidin ismi dik taşlara, 754 şehidin ismi ise arkadaki rölyefin her iki yüzüne yazılmıştır.
Türk komutanlar nasıl komuta edeceklerini, Türk askerleri de nasıl öleceklerini biliyorlardı. Savaştaki zaferimizin sırrı budur. – Mustafa Kemal Atatürk
Çanakkale Savaşı sırasında seyyar hastanelerde tedavi edilebilecek yaralı askerler cephe ve cephe gerisindeki hastanelere, ağır yaralı ve tedavisi uzun sürecek olanlar ise yaralı nakil istasyonu işlevi gören Ağadere ve Akbaş iskelelerindeki nakil hastanelerine nakledilmiştir. Yaralılar buradan İstanbul’daki ve Marmara kıyısındaki hastanelere götürülmüştür.
Tamamı bir hastane kompleksi olan Akbaş, Çanakkale Savaşı sırasında önemli bir görevi yerine getirmiştir. 1915 yılında Arıburnu ve Anafartalar bölgesinde ağır yaralanan askerlerin İstanbul’daki Selimiye Kışlası’na götürülmesi gerekiyordu.
Akbaş İskelesi’nde 1881 yılında inşa edilmiş 110 metre uzunluğunda Halep isimli bir gemi beklemekteydi. O gün Kızılay gemisinin taşıyabileceğinden daha fazla yaralı olduğu için 200 ağır yaralı asker Halep gemisine alındı.
Yüzbaşı Martin Eric Dunbar Nasmith komutasındaki İngiliz denizaltısı HMS E11, aralarında Osmanlı donanmasının en önemli gemilerinden biri olan Barbaros Hayrettin zırhlısının da bulunduğu 90’dan fazla gemiyi batırmıştı.
Nasmith, 25 Ağustos 1915 sabahı Kızılay vapurunu atlayarak üzerinde amblem bulunmayan bir başka vapura torpido attı. Bu, İstanbul’a doğru yola çıkmaya hazır olan Halep vapuruydu.
Önden vurulan vapur sulara gömüldü ve içindeki tüm askerler şehit oldu. Kanlı elbiseleriyle denizden çıkarılan askerler şehitliğin arkasındaki alana gömüldü.
Madame Erika
Akbaş Şehitliği’nin yanındaki yol sizi Madam Erika’nın mezarına götürür. Alman bir hemşire ve doktor Yüzbaşı Ragıp Bey’in eşi olan Madam Erika, Çanakkale Savaşı sırasında yaralı askerleri tedavi etmeye çalışırken bir yandan da Yalova köyündeki kadınlarla iletişim kurarak giysi, yorgan, çadır gibi ihtiyaçların dikilmesini ve temin edilmesini sağlamıştır.
Ancak 26 Eylül 1915’te kendisine isabet eden bir top mermisi nedeniyle hayatını kaybetti. Mezar taşında şu ifade yer almaktadır.
Vazifesini ifa ederken top mermisiyle şehit olan Madam Dr. Ragıp Bey’in mezarı 4/1331 Kanun-ı Evvel 17/1915
Kesikdere Şehitliği
Çanakkale Savaşı sırasında çetin mücadeleler veren askerlerin şehit düştüğü noktalardan biri de Kesikdere Şehitliği’dir. Vadideki 57. Piyade Alayı Şehitliği’nin sağında yer alan Kesikdere Şehitliği’ne 57. Alay Şehitliği’nin hemen yanından aşağıya inen merdivenlerle ulaşılıyor.
57’nci, 27’nci, 64’üncü ve 18’inci alaylardan askerlerin yattığı vadi, siperlerin birbirine en yakın olduğu noktalardan biridir. Özellikle İtilaf Devletleri’nin Çanakkale Kara Savaşları’nı başlattığı 25 – 27 Nisan günlerinde yoğun çatışmalara sahne olmuş ve aynı şekilde yoğun şehit verilmiştir.
Etrafındaki kitabelere göre 1115 askerin kimlik bilgilerinin tespit edildiği şehitlik 2006 yılında tamamlanarak hizmete açılmıştır.
Lone Pine Mezarlığı ve Anıtı
25 Nisan 1915 kara muharebelerinin ardından Avustralyalılar ve Yeni Zelandalılar tarafından yapılan çıkarmalarla birlikte yoğun çarpışmaların yaşandığı Kanlısırt’ta çok sayıda asker hayatını kaybetti.
İngilizler bu bölgede bir çam ağacıyla karşılaşmış ve buraya Yalnız Çam anlamına gelen Lone Pine adını vermişlerdir. Burada gerçekleşen muharebe, Avustralya tarihinin en kanlı ve en zorlu savaşı olan Kanlı Sırt Muharebesi’nin gerçekleştiği nokta olarak tarihe geçmiştir.
Bu bölge geniş bir arazi üzerinde yer almaktadır. Anzaklar 25 Nisan’da bu bölgeyi işgal etmiş, ancak 27. Alay’ın saldırısı nedeniyle yerleşememişlerdir.
Kanlısırt, 25-28 Nisan ve 1-19 Mayıs tarihleri arasında şiddetli çatışmalara sahne olmuş, her iki taraf da ağır kayıplar vermiştir. Özellikle 6 Ağustos’taki başarılı saldırıdan sonra bazı Türk siperleri Anzaklar tarafından ele geçirilmiştir.
Mehmetçiğe Saygı Anıtı’nın ardından karşımıza çıkan, Yeni Zelanda ve Avustralya askerlerinin ağırlıkta olduğu bu mezarlıkta binlerce askerin anısı yaşıyor. Yarı sembolik mezarda 668 kimliği belirlenmiş ve 499 kimliği belirlenememiş kişi yatıyor.
